סוג פעילות: ועדת קונצנזוס
מרכז פעילות: עודד בושריאן
תקופת הפעילות: 2017 - 2020
המאה ה-21 מתאפיינת בשינויים מהירים בתחומים רבים של החיים החברתיים, בהם שינויים טכנולוגיים ושינויים בדרישות מבּוֹגְרי מערכות החינוך במדינות המערב. הציפייה ממערכת החינוך משתנה בהתאם: מציפייה להנגשת ידע שחשיבותו מוסכמת, לציפייה לטיפוח אזרחים שיהיו מסוגלים לפעול באופן מיטבי להם ולחֶברה, תוך התמודדות עם תנאים המשתנים במהירות.
היוזמה - מרכז לידע ולמחקר בחינוך הקימה ועדת מומחים בראשות פרופסור ענת זוהר, במטרה לבחון מה ניתן ללמוד ממחקר ומניסיון מעשי על התאמה של חומרי לימוד, של תוכנית הלימודים הממלכתית ושל תוכניות הלימודים במקצועות השונים לתנאים המשתנים של המאה ה-21. הוועדה הוקמה בעקבות פניית משרד החינוך וכן בתמיכתה ובעידודה של יד הנדיב. במסגרת עבודתה הוועדה תבדוק את הקשיים שעימם מתמודדת המערכת ואת ההזדמנויות לשיפור תהליך הלמידה בעידן הדיגיטלי, לאור הדרישות השונות ממערכת החינוך.
הוועדה מתעתדת לדון בשאלות כגון:
- מה ידוע ממחקר ומהגות על תפקיד המדינה לעומת תפקידן של קהילות בתוכה בקביעת תוכני הלימוד ובאספקת חומרי הלימוד, ומה ידוע על מנגנונים להסכמה על תוכני הלימוד (המשותפים או הנפרדים)? תשומת לב מיוחדת תינתן למנגנונים במדינות שבהן לא קיימת ליבת לימודים המוסכמת על כל המגזרים במדינה, כפי שקורה גם בישראל.
- מה ניתן ללמוד ממחקר ומניסיונן של מדינות אחרות על מנגנונים מקצועיים או חברתיים לקביעת תוכני ליבה במקצועות החברה והרוח?
- מה ידוע ממחקר ומניסיון על שילוב יעיל ומובנה בין תוכני־ידע לבין מיומנויות וכישורים, בישראל ובמדינות אחרות?
- האם החלוקה הנהוגה כיום בין מקצועות לימוד ותוכניהם לבין מיומנויות וכישורים, ערכים ונורמות עדיין מועילה?
- באילו תנאים רצוי לפתח תוכניות לימודים מפורטות עד רמת תוכן ספציפי ומתי עדיף לתכנן ברמת עקרונות־על (כגון 'רעיונות גדולים' במדעים או סוגות בספרות), והאם מומלץ להציע מסגרות לתוכניות לימודים, שתוכניהן הספציפיים ייבחרו ברמה מקומית (רשות, בית ספר או כיתה)?
ועדת המומחים תסתייע בעבודתה גם בתוצרים של ועדות קודמות של היוזמה: ועדת 'מחקר מתווה־דרך: הצעה לארגון לימודים מחודש' שעסקה בהתאמתו של מערך ההוראה-למידה במדינת ישראל לתנאים ולדרישות שיחולו על העשייה החינוכית בדור הבא, וכן ועדת 'מערכת חינוך לכול – ולכל אחד' אשר בחנה דרכים שונות להתמודדות עם השונויות הרבות במערכת החינוך הישראלית.
ריכז את הוועדה: עודד בושריאן
لجنة
مختصّين في موضوع ملاءَمة المناهج الدراسيّة والمواد التعليميّة للقرن الـ 21
يتميّز
القرن الـ 21 بالتغييرات السريعة التي تطرأ على العددي من المجالات في الحياة
الاجتماعيّة، ومن بينها التغييرات التكنولوجيّة والتغييرات في متطلّبات المختصّين
في الأجهزة التربويّة في الدول الغربيّة. التوقّعات من الجهاز التربوي تتغيّر
أيضًا: من توقّعات لإتاحة المعلومات المتّفق على أهميّتها، إلى توقّعات إلى تطوير
ورعاية المواطنين المستعدّين للعمل على أكمل وجه من أجل أنفسهم ومن أجل المجتمع،
والقدرة على التعامل مع الظروف المتغيّرة بسرعة.
المبادرة
- مركز معلومات وبحث في التربية والتعليم، شكّلت لجنة مختصّين تتراّسها بروفسور
عنات زوهر، بهدف النظر فيما يمكن تعلّمه واستنتاجه من الأبحاث والتجربة العمليّة
في مجال ملاءَمة المواد التعليميّة، المناهج الدراسيّة الرسميّة والمناهج
الدراسيّة في المواضيع المختلفة إلى الظروف والشروط المتغيّر التي يشهدها القرن
الـ 21. تشكّلت اللجنة في أعقاب توجّه وزارة التربية والتعليم، وبدعم وتشجيع من
"ياد هنديف". في إطار عملها، ستنظر اللجنة في الصعوبات التي يواجهها الجهاز
والفرص المحتملة لتحسين عمليّة التعلّم في العصر الديجيتالي، وذلك على ضوء
المتطلّبات المختلفة من الجهاز التربوي.
من المفترض أن
تناقش اللجنة تساؤلات مختلفة، ومن بينها:
- ما هي الأمور المعروفة من الأبحاث والدراسات عن دور الدولة
مقارنةً بدور المجموعات فيها في تحديد المضامين التعليميّة وتزويد المواد
التعليميّة، وما هي الأمور المعروفة عن الآليّات المتّبعة للاتّفاق على المضامين
التعليميّة (المشتركة أو المنفردة)؟ سيتمّ تسليط الضوء بشكل خاص على الآليّات
المتّبعة في الدول التي لا توجد فيها منظومة تعلّم متّفق عليها من قِبل كلّ
القطاعات في الدولة، كما يحدث في إسرائيل أيضًا.
- ما الذي يمكن تعلّمه واستنتاجه من الأبحاث وتجربة الدول
الأخرى في الآليّات المهنيّة أو الاجتماعيّة المتّبعة لتحديد المضامين المركزيّة
في المواضيع الاجتماعيّة والإنسانيّة؟
- ما هي الأمور المعروفة من الأبحاث والتجربة عن الدمج المجدي
بين المضمون وبين المهارات والقدرات، في إسرائيل وفي دول أخرى؟
- هل التقسيم المتّبع اليوم بين المواضيع الدراسيّة ومضمونها
وبين المهارات والقدرات، القيم والمعايير المختلفة ما زال مجديًا؟
- تحت أيّ ظروف من المفضّل بناء مناهج دراسيّة مفصّلة
إلى حدّ مضمون محدّد، ومتى من المفضّل بناء مناهج على المستوى العام (مثل
"الأفكار المركزيّة" في العلوم أو الأساليب المختلفة في الأدب)، وهل
يستحسن اقتراح أطر للمناهج الدراسيّة التي يتمّ اختيار مضامينها على المستوى
المحلّي (سلطة محليّة، مدرسة أو صفّ)؟
ستستعين
لجنة المختصّين في عمل ونواتج اللجان السابقة في المبادرة: لجنة "أبحاث ورسم
خارطة الطريق: اقتراح لإعادة تنظيم التعليم" والتي عملت على ملاءَمة منظومة
التدريس-التعلّم في دولة إسرائيل للظروف والمتطلّبات التي ستنطبق على العمل
التربوي في الجيل القادم، وأيضًا لجنة "جهاز تربوي للجميع - ولكلّ شخص"
والتي اختبرت طرقًا مختلفة للتعامل مع التفاوتات الكثيرة في الجهاز التربوي
الإسرائيلي.